Kalaja e Kaninës ndodhet në fshatin me të njëjtin emër, në Qarkun e Vlorës, Shqipëri. Origjina e saj daton në shekullin e 3-të p.e.s., kur shërbente si një vendbanim i lashtë i fisit të Amantëve. Në shekullin e 4-të e.s. bizantinët e shndërruan atë në një qytet-kala. Kalaja u rindërtua gjatë sundimit të perandorit bizantin Justinian I midis viteve 527 dhe 565 e.s. Më vonë, në shekullin e 13-të, ajo u bë një kështjellë e Mbretërisë Anzhuine të Shqipërisë dhe, në shekullin e 14-të, shërbeu si qendra e Principatës së Vlorës.
Kalaja është e vendosur mbi një kodër me tre maja, në anën e Malit të Shushicës, 380 metra mbi nivelin e detit. Vendndodhja e saj strategjike ofron pamje panoramike të Gjirit të Vlorës, qendrës së qytetit dhe zonave përreth.
Ndër karakteristikat kryesore arkitekturore përmenden:
• Tre porta:
• Porta e parë lidh kalanë me Varoshin.
• Porta e dytë, në anën perëndimore, e lidh kalanë me rrugën e Vlorës.
• Porta e tretë, e vendosur në jug, lidhet me Varoshin e Vogël dhe të çon në pjesën e brendshme të kalasë.
• Rrugët brenda kalasë janë të pabarabarta, me pjerrësi dhe rrjedha uji.
• Rrënojat përfshijnë mbetje të mureve rrethuese, si dhe gjurmë të një xhamie të ndërtuar nga Sulltan Mehmeti, e cila kishte një çati me tjegulla dhe një minare.
Kalaja e Kaninës ka luajtur një rol të rëndësishëm gjatë historisë së saj:
• Fillimisht shërbeu si një post ushtarak për Perandorinë Romake.
• Funksionoi si një kala dhe qendër administrative gjatë periudhave bizantine, anzhuine dhe osmane.
• U bë zemra e Principatës së Vlorës në shekullin e 14-të.
• Kalaja pësoi dëmtime nga venedikasit në vitin 1690, nga bombardimet gjatë Luftës së Parë Botërore dhe gjatë pushtimit italian në vitin 1920.
Pavarësisht gjendjes së saj të rrënuar, Kalaja e Kaninës mbetet një atraksion turistik i rëndësishëm. Vizitorët tërhiqen nga rëndësia e saj historike, pamjet mahnitëse të Gjirit të Vlorës dhe peizazheve përreth, si dhe atmosfera e qetë e fortesës. Vendndodhja e saj pranë Manastirit të Shën Marisë dhe fshatit modern të Kaninës e bën atë një destinacion kryesor në rajonin e Vlorës.
Kalaja është një simbol i trashëgimisë së pasur kulturore dhe historike të Shqipërisë. Si një dëshmi e civilizimeve të lashta, pushteteve mesjetare dhe rëndësisë strategjike të vendit, kalaja ka një vlerë të madhe kulturore dhe ekonomike. Ruajtja e këtij siti është thelbësore jo vetëm për të nderuar rëndësinë e tij historike, por edhe për të nxitur turizmin dhe për të kultivuar vlerësimin për trashëgiminë arkitekturore të Shqipërisë tek brezat e ardhshëm.
