Politika eme, bij’, asht’ sh’pia eme!
Monolog, nga XHEVAIR LLESHI
Qe lum nana, në krye e zbraza gojën te sh’pia eme. Sh’pi taze e re, s’qe nga ato të brejturat nga krimbat dhe e prishur nga bojërat. Por fare e re. Një ikonë e bërë enkas për të falur shpirtin, njëlloj si të isha para nan’ Terezës, punuar me dru të trashë lisi. Aty, dikur, më dukej sesi një shekull më parë zienin bisedat mëngjeseve dhe mbrëmjeve, madje edhe duke pirë kafe te ballkonet tona. Por do të vinte koha mes pasmesnatës drejt agut, për t’u shuar jeta. Si në filma. Policët erdhën si hije të zgjatura agullimi, si të panjohur të kobshëm, duke u lëkundur sa majtas-djathtas thua se kishin ken’ të dehun. Zot më mbaj mendjen! Si durova vallë? As unë s’e di. Edhe serbët janë përmbajtur! Them, ku e gjenin fuqinë të futeshin me aq guxim në shtëpinë e tjetrit!? Thonë se asht’ fuqi e ligjit. Ligj i djegun vende-vende, prishun nga vetë ne, po edhe nga koha! Kështu ka ndodh’ denbabaden, gjysh pas gjyshi. Dhe ty të mbetet që pastaj ta shohësh në andërr shp’inë tate diku buzë lumit: kur ndërtohej, kur u ba dhe kur u prish. Ajo që ishte sh’pi! Edhe bosh, edhe plot. Fëmijët e fëmijëve (oh! Fëmijët! E zeza unë!) e mbushin plot (ashtu e mbushin edhe sot qi asht’ e shkatrrume!) të m’dhenj e të vegjël dhe tash ashtu e shkatrrume po m’duket se u pëlqeka ma tepër voc’rrakëve qi lozin tan ditën e Perëndisë! Katakombet ta mbushin synin ma mirë për të gjetun ku janë fshehun bimsat…
Ç’them! Ma e bukun asht’ kshtu si karakatinë, ta pik zemrën dhe ti thue se paska ken’ ma mirë kështu sepse të duket vetja në andërr. Andrra asht e bukur edhe kur asht e lig’. Kajherë po m’bahet se po vijnë endacakët e luftnave, m’bahet si një kishë me kambanore t’rrxume përtokë, një kishë ku do t’meshonte vet’ Papa i Roms… Pastaj vinin djelmt e mi nga larg, n’mërgim, me hapa t’mdhenj, të egërsum, tuj pa me sy të shklym tan botën e përmysun. Një jetë e tan’! Atje shkonin vetëm ata, djelmt dhe çikat e mia, tuj kja e tuj qesh, faleshin vetëm ata, të largimit e mi, zotat e mi, bota eme, sh’pia eme! Thonë se sh’pia pa ikona prishet! Po ne plot me ikona të gdhenduna në dru, njashtu e kishim! As kjo s’paska ken’ gja! Pastaj ne për ikona (dhe çfarë ikonash kishim), kemi e do t’kemi vetëm fëmijët. Zot! Gjith’ ajo alamet sh’pie plot me ikona! Mbajta në atë bukuri gjithë jetën time, lodhjen, andrrat (dhe andrrat s’i mban dot kurrkush mbi shpinë!), mbajta jetën trungut, e gjyshërve, amanetin e burrit, gjakun e themelit… Por ja, erdhi ora që u shkatrrue, sikur s’kish ken’ kurrë. Mbeti kështu siç e shihni! Ku shkoi tan’ ai mund, tan’ ajo djersë, tan’ ai pikllim… Ajo e urume nuk qe sh’pi, por k’shtjell’! E policët, ca të kuq e ca blu, po ma tepër të mëritun me ne gratë dhe fmitë, sikur ne ishim anmiku, gjama, lufta, halli, hajnia! Ne, qi sosim dhe sjellim jetë. Pa ne jeta s’ka kuptim…
E shoh ashtu karakatin’ sh’pin’ teme dhe nuk kjaj dot, mbetem pa frymë, nuk ia shoh dot syt’ e shklym, sh’pi qi s’nxjerr tym, sh’pi qi edhe kshtu të mban gjallë, t’mbush me frym, të jep jetë. Kjo ka për t’u tregue si legjend! Paudhësia ma e madhe e bamun kët shekull! Kisha kja me lot t’nxehtë kur shifsha në televizor shpitë e sirianve dhe m’dhimbsej fort. Po ja, s’qe e thanë! Do më binte dhe mua mbi kokë e njëjti hall, tuj ken’ mir’ e bukur s’punen teme, në prehnin e vuajtjes seme, në ligshtinë e zemres seme! Mir’ e bukur ish ken’ edhe kanga e zotit të ksaj shpie, po edhe ajo kjante. Ç’paudhësi! Ç’hajni! S’tregohet me goj’ ajo e asaj nate! Klithma, trembje (edhe tërmeti nuk të tremb aq shumë!) Asht e dhimsun natyra e shkret’! Eh! Ashtu e këputun më dolën ballë ftyrat e djelmve t’mi, drita e syve, atje në emigracion qi edhe afroheshin e pastaj sesi treteshin! Pastaj tërheqje zvarrë! T’ia diftoj natës së vorrit! Sikur t’kishin ardh miq tan policia, të dehun e t’shastisun le të qenë, punë e madhe, do të doja t’i prisja e përcillja me tan të mirat e zemrës seme, do t’u falja lule dhe krejt të qeshunat dhe dashnin’ e fmive! Edhe trëndafila dimni do t’u jepja, nga ato gonxhe të mëdha e me kundërmim trullosës! Nuk i sheh se m’i prishën, jo nga ngrica po nga dora fort e bukur e shtetit!? E këtij shteti qi të vret e të kjan, ta shuan derën dhe pastaj të fton me fol para Kuvendit, në televizor, të ban edhe dram’, të përqesh mos ma keq, si me t’tall tek Zoti, t’ban edhe kafshë, me nji dhelpnin për me e pas zili! Sa të zotët paskan kenë! S’e dijshe kurrë! Atje ishte sheshi i luftës: të krrusun, si trimat e Jutbinës se u kish ra flaka e morti, gati t’i hidheshin anmikut n’fyt, si ujkut, si ariut! Nuk e di. I kisha pa do prej tyre nëpër filma, po ky ishte film, allahu na ruajt! Ata donin të pinin ujë me sapllak, t’hanin mish me duar, se ashtu do t’u shijonte ma mirë dhe… ta këpusnin shpirtin. N’vend që t’binin ata ashtu pa ndija, n’kambë përtokë, ecnin serbes dhe me trimni t’pashoqe, që ta hiqnin krejt mendjen prej koke… S’kishe pa t’tillë burra. Po unë ç’t’i bajsha asaj lukunie? Asgja! E poshtnume, e vrame, e hedhme poshtë si kufom, e shklyme nga shteti im, nga ata qi buzëqeshin aq bukur para televizorit, qi na mytën me ato fjala të bukra, qi vet’ nuk i shlyen detyrimet ndaj atij qi kanë mbi kokë, qi tallen, qi krifen e të xan’ kryet me derë! Dhe më pyet, dhe ma kjan hallin n’emën të zhvillimit. Eeeej zotni! Jam n’shpin teme! Jam në t’drejtën teme e të Zotit! T’kam pague qimet e kokës. Jam yti, jam me ty! Pse m’pret në besë, pse? Pse m’sillesh si katil! T’kam dasht të jesh n’punën tande! T’kam urue që t’i kesh syt nga hasmi im dhe yti! T’kam parë n’hall e kam kenë gjithmonë me ty. Po ti paske ken rrospi, shteti im, qeveria eme, ty qi t’mbajm mbi krye! Ty t’ngectë n’fyt e mira e t’u baftë komp aty kafshata e bukës qi ta japim ne e askush tjetër!…
O shpirt i bukur, zgjohu! Bahu ma i urtë, ma i dhimbsun, ma i kandshëm! Mos u turbullo kurrë! T’ka ardh’ e mira n’derë, të tregohesh burrë. Mos u mat me t’ligun, as natën mos e këqyr atë të lig. Se ai asht’ yti, mishin ta ha, por kockat t’i ruan! Vetëm atë natë, atë natë vaji e kobi, mos ma kujto! Se më mbyt! Se kujt i za syt’ e mira, s’sheh ma! As ditën për diell! Mos u dukshin kurrë që të të duken! Ju shpift’ në andërr çdo nat kjo shpia eme! Ç’fytyra paskëshit pasur! Ç’soj paskëshit kenë! Zot! Ah, ajo natë e gjatë! Edhe ajo vet kishte kenë e dehun! Por e dehun nga e mira! S’e dijshme qi nata të ther e dita të përqesh! Djelmt e mi aty. Kokat ulun! Nana zvarrë, e tërhekun prej bijve të saj, e habitun, e lëndume, e ikur mendsh, e vrarë njëmijë herë! Ju prisnit syrin tem. Po unë, bijt’ e mi s’mund t’iu shifsha se e dijshme që ju do hidheshit në zjarrm, të baheshin fli i së kotës, i së keqes, e paburrnisë së hajnit. Dhe bëra mirë, u tregova ne hire të tjera, se m’kish mbet në dorë burrnia e burrit të dekun, dhe ajo, e madhe që mban gjallë çdo nanë: dashnia për fmitë e saj, po edhe për mjaltin e mjaltit, vocërrakët e gjorë, që ua treti gjumin dashnia e shtetit tonë! Kjo e kjame e pavrame! Sikur të kish kenë me të qeshur! Do shkuleshin edhe dritaret edhe tjegullat vendit, vetëm t’ju shifshin ju, bijtë e mi, ju që na mbroni e na groposni, ju që na lini të flemë të qetë dhe na ruani andrrat e fmijve të vegjël, të ardhmnisë sonë, qi edhe ata po i dëboni! Dhe ata ikin nga sytë këmbët!
Humbi, iku sh’pia eme! Gjaku ynë, andrrat tona ikën! Tridhjetë vjet punë dhe dëshira, jetë e amshime dhe e lodhur, për të parë nji dit’ të bardhë! Kur ne thamë, se ma n’fund dolën n’dritë, ndodhi hataja. Mirë edhe unë arrij ta kuptoj, E dua zhvillimin, sak atë qi ka udhëtue me mue gjatë viteve të mia jo të pakët dhe e shoh vetë si ka rrjedhur. E besoj se shpia eme kish mbetun për t’i dhanë jetë zhvillimit. Ajo gjurma e mallkume për tek ne kish mbet! Nejse! Ashtu kjoftë, por të tjerat m’i kini borxh! Natës së vorrit do t’ia tregoni edhe ju! Se ajo natë vjen or bij! Ajo dhe vetëm ajo natë e di kush asht’ ma e bukura, xhindet, kush mban meshën e shtëpive tona të përjetshme. Ajo natë asht’ për të gjithë dhe s’mban anë. Vetëm ajo natë mban drejtësi. Se unë e mjera kisha mendue se shteti im, policia eme, politika eme, do t’me vinte në shpi, me letra e shkresa në vulosuna e të firmosuna prej duarve të shnosha të shtetit, edhe pse asht ba si kërcu, për t’më thanë mandatën e gjurmës së zhvillimit, duke m’than, se paguante shteti! Zot na ruj! Lum nana! Dhe vjen një çast kur shpirti shpërthen si vullkan! E di, në gropen e tij të majës, aty do te rrxohen aty gjith’ kto qenie të ndyta! Qe lum nana! Njerzit vujnë t’zit e ullinit, kurse ju si pul e hinit… duke u krehun si me thanë nga era. Sa herë del e mira në oborr e në der’ asaj i fanepsen zanat që ndjellen me bukurinë e tyne. Ajo ia ban me dorë të afrohet e mira, po nana rri e pret. Para sh’pis së prishun ndodh vetëm hatà…
Oj nanë! Jem me ty po s’kemi ç’bajmë! Ty t’ra shorti me sakrifiku! (Eh! Pse vetëm mue m’ranka ky short i zi!?) Të xantë edhe ty ky hall i bukur fort! Ju pafshin edhe ju syt’ e shklym të nanave! Kurse ti o shtet na more krahë e kofshë, të rrxum nëpër shkallë plakë e fmijë për t’na nxjerrë jashta, n’rrugë të madhe, tuj u dridhun nga mynxyra dhe e ftohta (se dihet or bij, e keqja kurrë nuk vjen vetëm!). Atje po deshe merrja kangës ma t’bukur qi di! Edhe klyshi vogël i portës seme do të mbetej (siç mbeti voglushi i shkret!) gojëhapur. Za si ai nuk kishe për të ndigju’ kurrë në jetë! Ato janë kangët e natës së fundit! Asaj nate dhe kësaj dite shohim veç nji ftyrë, ftyrën e shtetit tem me mjekrën ma t’bukur e ma tërheqëse në botë, qi ltyret e çmendun duke hangër kockat tona, nji si Ugolini i vjetër i kishes seme. Me sytë e mdhaj tuj kja fatin tem! Me plot fjalë të bukura, qi, aman o Zot, ku i gjen! Me ato fjalë qi m’habisin fort, saqì m’vjen t’besoj se Atij i vjen keq ma shumë për mue, sesa mua vetë. Mua, të dhunumen randë. Shihe në sy moj e zezë! Ty të gjeti halli prej dorës së tyne dhe bash atyre prep u vjen ma keq për ty sesa vetë ty! Të xantë e keqa ma zi! Mbahu si zonj! Se, e sheh? U desh ky kob qi t’shofsh veten në televizor. Hele-hele ta shofsh veten edhe n’Kuvend të Burrave të Dheut, të flasësh para tyre. Po atyre ama s’u dridhej syni e qerpiku fare. Dëgjojshin siç do të argaliseshin me t’mirat qi ka sofra e burrave të dheut! Qeshnin me ndonjë kërrut a qyfyr, hingëllinin dhe ajo matka e kreut, që ishte n’komisjon, qeshte e m’thoshte se mos t’baja politik! Se vaji em i duket politikë, që ia kripsha kryet politikës! Se politika eme zoj, asht vetëm shpia eme! Aq shumë u përkulën për t’më parë në sy, sa m’i përpinin fjalët. Aq shumë sa njëra prej tyre (fjalëve) m’ra poshtë mu në greminë! Hupi. Aq sa thashë me vete mos m’u vranë deputetët e mi të dashtun! Jo, harrova shtëpinë e katandinë, harrova të vegjlit e nans e të mëdhajt e robtum! Harrova edhe veten. Ma mirë me thanë ma hoqën mendjen kreje, ma larguan hallin. Se s’po gjejsha kohë me u rregullue e me u vesh ndryshe, me gjet fjalt’ e duhuna, se atje n’parlament e në televizion duhet me fol ndrysh, duket me i xgjedh gjanat, duhet me u dukë! Nan’ moj’ nan’ ç’më gjet! Po m’u hap drita dhe e gjeta, se atyne trimave t’Kuvendit duhet me ia lanë dhimbjen teme në prehën, t’u këndosh buzukun! E dijshme se ata nuk dinin kurrë ku ta shpinin. Rrinin dhe shikonin njëri-tjetrin dhe u dridhshin edhe mjekrat, se aman o Zot, gjithë me mjekra të shpifuna janë ba! Si Ai! Njashtu edhe ata! Po kur i kpusin fjalt si Ai! Nji. S’janë burra, kam mendue. Se po të kishin kenë burra nuk do bajshin si delme! Sikur e kishin humbun njiherë dhe tesh po e gjenin prep…
Mua m’ndodhi bijt’ e mi, mos i ndodht’ kujt! Se nuk thonë kot ta pafsha shpinë mbi krye! Jo, s’do të kish kenë ashtu, po qe do kishin ardh’ si njerëz. Se ne nuk ishim anmiku. Edhe ne njerëz ishim! Të pritshim e të përcillnim, ta zbukuronim ditën e natën, të rrethonim me buzëqeshje! Po, po, edhe të thurnim kangë. Se turma me policë nuk e përball dot buzëqeshjen! Qesh edhe ajo, bijt e mi! Ta dini prej nan’s! Jam e motit unë! Po mirë kto, po duhet edhe të flisja jetën time në televizor, përballë nji çike qi deshti të futej brenda meje, n’shpirtin tem, që donte me kja si unë, qi donte me habit’ dynjan’ dhe t’më shtinte n’thes e për t’më mbajt’ në krah njerëzia! Vjen i bir i botës nga an’ e anës dhe na merr me të mirë. Fat me barrë më paske moj nan’! Ec e folu njerëzve hallin tand. Dhe unë e thashë timen! Ua plasa dhe jam gati mot e jetë ta baj këtë! Si të kisha vënë kujën. Dhe më del para avokati. Djalë i ri, qi më jep besë e më thotë me ‘fjala e tij dhe e Zotit’! Në krye të vitit do ta kisha prep shtëpinë! Po aty ku e kishe por pak ma tej. Hm. Qesha me vete. Ai! E bëri teatrin ai? E bëri atë që prishi? Jo! Nuk e mban fjalën! Se po të qe për fjalë, ai atë e kishte në xhep. Epo, ndrysh, do të kish ardh’ me të, t’ma lexonte si njeri, t’hante edhe drekë me mue, t’qeshte e t’bante ajgare, t’lozte me fjalët si në çifteli, t’i kthente mbarë e prapë, t’u frynte në vesh dhe t’ma lexonte vendimin-mandatë për të dalë nga shpia eme… Nuk thonë kot qi kingji i butë pi dy nana! Dhe mue ma dha fjalën avokati, me mjekër edhe ai. Sikur fjala: si burri me mjekër nuk ka tjetër! Por le t’ia lamë. Thanë se do të vinin te karakatina e fmijve t’mi, aty ku ngrysemi e gdhihemi, aty ku na shklynë e zhvatën, aty ku na dhunune e na morën erzin, aty ku mbetëm cullak e pa hi, aty ku s’ka më jetë dhe zjarr, aty ky fryn e këndon, aty…
Më ndje o shpia eme e coftun, e shkatrrume prej dorës e jo prej Zotit… Aty i pruna gjyshët e t’parët e trungut. Aty e ndjeva veten zonjë të randë, aty u burrëruan çika e djelm, aty lindën fmijt’ e vegjël, aty u ndjeva nanë! Nanë e madhe dhe mbrojtëse e tyne, aty u marrosa nga dashnia për ta! U bana tjetër njeri menjëherë dhe nga zemra i falënderoj të gjithë ata qi u bane me mue, me nanën që e gdhine naten në kob e në zi, pa shpi e katandi, me tesha të coptume e pa zjarrm n’hi! E kishte ba kët’ gabim vetë njeriu që e mban veten për të pagabueshëm e për të madh, por që nuk e fut kurrë dorën në xhep. Ai njeri që dikur e ka sha shtetin top më top dhe ja tek e xuni vendin në krye. Mos! Mos e mbyt veten në një pikë ujë! Ja, pra, na mbro, mos na korit, mos na vrit, mos na baj t’botës, vuri mendt e kokës, hë bir! Ti je shteti. Ti, paguaj, vet korrent ma s’pari, pastaj na thuaj ne! Po unë t’i kam pague të gjitha nji më nji dhe ti prapëseprapë më korite, më nxore jashtë nga shpia eme! Unë s’kisha xan’ shpinë tate, unë s’ta kisha xan karrigen, s’të kisha korit as me fjalë, as kur na ban me qeshë, as kur na ban me kja. Se ti je, bir, por jo shteti yt i mallkum! Ti më thua se na don fort? Se na mbron me dashni të madhe? Ti? Ta njoha ftyrën. Nuk je ma! Atë natë të mallkume që t’i futi dreqi trutë e hajnit, duhet të mos jepte urdhnin e zi, por të hiqje dorë, ta kishe nxjerr’ veten n’breg. Se s’ka ma zi sesa të nxjerrësh nanën tande nga shpia e saj! I ke korit të gjithë! Po të ishe me nji barrë mend, tani s’duhet të ishe aty ku je e të baje sikur s’ka ndodhë gja! Largohu nga ai vend ku krekose si gjeli majë plehit. Largohu! S’të ka lezet ma gjaja qi flet e qi ban. Të kanë korit natën, gjanë qi t’ka dhanë jetën e t’ka mëku qumështin e gjinit! Turp! Po ti je ai qi je! Dhe mos, harro baj si t’dush e mos e prish ma keq, megjithëse ke bredhë tanë botën kaq e kaq vjet. Si i duron këto palavi, ti e di. Ti e ditsh! Po sidomos atë palavinë qi ke në shpirt, si e duron? Si e duron turpin qi ke ba? S’të skuqet faqja o mjekërbardh’? Po mjekra e bardhë s’do të thotë se edhe zemrën e ke të bardhë, jo! Unë të paguaj, shteti im, të jap majën e gjërit dhe ti veç më dhunon! Njëmijë herë turp! Turp e marre! Ti s’ke ndijë, as zemër, as shpirt, as mendje! Turp e faqja e zezë!…
I thuej asaj cucës qi ke ven’ n’atë vend: t’mos ia thotë kujt ato fjalë! Unë nuk baj politikë por them fjalë zemre, se jam nanë! Nuk baj politikë unë, edhe po të dua e pres gjuhën teme! Thueji se politika eme, bir, ashtë sh’pia eme!
Tiranë, më 31 janar 2022
